مولکول‌های زیستی، سفری به درون سلول

در مطلب زیر خلاصه‌ای از فصل‌های اول و دوم کتاب زیست و آزمایشگاه 1 آورده شده است. امیدواریم جمع‌بندی نکات آن به پاسخگویی به سوالات طرح شده از این فصل‌ها کمک کند:

  • از تجزیه‌ی موادی مانند کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها مواد ساده‌ای مانند گلوکز، اسیدهای چرب و آمینواسیدها حاصل می‌شوند. در فرایند تنفس سلولی از گلوکز و اسیدهای چرب دی‌اکسید کربن و آب به همراه مقدار زیادی انرژی تولید می‌شود و این انرژی در مولکول‌های ATP ذخیره می‌شود؛ ولی از متابولیسم  آمینواسیدها غیر از تولید ATP مواد نیتروژن‌دار نیز حاصل می‌شود.

  • در شبکه‌ی آندوپلاسمی صاف موادی مانند اسیدهای چرب، فسفولیپیدها و استروئیدها (مانند هورمون‌های استروئیدی) ساخته می‌شوند. در شبکه‌ی آندوپلاسمی زبر ساختن پروتئین‌هایی مانند آنزیم‌ها، پادتن‌ها، هورمون‌ها و پروتئین‌های غشایی انجام می‌شود که به خارج از سلول ترشح می‌شوند.

  • در غشاسازی هر دو نوع شبکه‌ی آندوپلاسمی شرکت دارند چون در ترکیب غشا فسفولیپیدها و پروتئین‌ها وجود دارند.

  • کلاژن نوعی پروتئین است و رشته‌های محکم و طناب مانندی را تشکیل می‌دهد که در ماده‌ی بین سلولی بافت‌های پیوندی (مانند بافت غضروفی، استخوانی، رشته‌ای و سست) وجود دارد.

  • کوتین و لسیتین از جنس چربی هستند و کیتین نوعی پلی‌ساکارید است.

  • انواعی از مولکول‌های زیستی مانند پلی‌ساکاریدها، پروتئین‌ها و نوکلئیک‌اسیدها درشت مولکول هستند. بسیاری از این درشت مولکول‌ها در سلول به صورت پلی‌مر ساخته می‌شوند. هر یک از واحدهای سازنده‌ی یک مولکول پلی‌مر، مونومر نامیده می‌شود.

  • ریبوزوم جایگاه پروتئین‌سازی است. در سلول‌های یوکاریوتی، ریبوزوم در سیتوپلاسم (سیتوسل) ماتریکس میتوکندری، استرومای کلروپلاست و در سطح شبکه‌ی آندوپلاسمی زبر وجود دارد و اندازه‌ی ریبوزوم سیتوسل باکتری‌ها مشابه ریبوزوم استرومای کلروپلاست و ماتریکس میتوکندری است. (تایید بخشی از نظریه‌ی درون همزیستی)

  • در تمام سلول‌ها ریبوزوم و DNA وجود دارد. در سلول‌های یوکاریوتی دستگاه غشای درونی (متشکل از اندامک‌ها) وجود دارد. سلول‌های پروکاریوتی در میان اجزای سلولی تنها ریبوزوم را دارا هستند.

  • زنش‌های مژک‌های تریکودینا را نمی‌توان با میکروسکوپ الکترونی مشاهده کرد. چون در این حالت سلول زنده است و سلول‌های زنده را نمی‌توان با میکروسکوپ الکترونی مشاهده کرد.

  • اندامک‌های غشادار مانند دستگاه گلژی در سلول‌های یوکاریوتی وجود دارند.

  • تعداد و گسترش اجسام گلژی به میزان فعالیت سلول در ترشح پروتئین‌ها و دیگر مواد ترشحی بستگی دارد. در سلول‌هایی مانند پلاسموسیت‌ها و غدد که فعالیت ترشحی بیشتری دارند تعداد اجسام گلژی نیز بیشتر است.

  • یکی از اعمال شبکه‌ی آندوپلاسمی صاف، ذخیره‌ی یون کلسیم است. یون کلسیم در انقباض ماهیچه‌ها نقش مهمی دارد.

  • نیتروژن در ترکیب بازهای آلی و آمینواسیدها و در نتیجه در ترکیب پروتئین‌ها، نوکلئوتیدها، اسیدهای نوکلئیک و مولکول‌هایی مانند پریون و ویروئید وجود دارد.

  • لسیتین و سوبرین انواعی از چربی‌ها هستند و فاقد نیتروژن می‌باشند.

  • ریبوزوم ها که در پروتئین‌سازی مشارکت دارند، در تمام انواع سلول‌ها وجود دارند. در باکتری‌ها درون سیتوپلاسم و در یوکاریوت‌ها درون سیتوپلاسم، بر روی غشای شبکه‌ی آندوپلاسمی زبر و در اندامک‌هایی مانند کلروپلاست و میتوکندری نیز وجود دارند. در باکتری‌ها ریبوزوم‌ها درون سیتوپلاسم و در یوکاریوت‌ها درون هستک (بخشی از هسته) ساخته می‌شوند و سپس از منافذ هسته وارد سیتوپلاسم می‌شوند.

  • گوناگونی پروتئین‌ها و دئوکسی ریبونوکلئیک‌اسیدها (DNA) زمینه‌ی گوناگونی جانداران را فراهم می‌سازد. در جریان تغییر گونه ها مولکول‌های زیستی مانند پروتئین‌ها و نوکلئیک‌اسیدها آثار تغییر گونه‌ها را در خود ثبت می‌کنند و چگونگی ارتباط تحولی جانداران را نشان می‌دهند.

  • از دستگاه گلژی وزیکول‌هایی برای تشکیل لیزوزوم، واکوئل و تشکیل دیواره‌ی سلول گیاهی حاصل می‌شود و در فرایند اگزوسیتوز نیز وزیکول‌هایی از دستگاه گلژی به غشای سلول می‌رسند و مواد ترشحی از سلول خارج می‌شود.

  • در سلول‌های جانوری و گیاهان ابتدایی مانند خزه‌ها و سرخس‌ها سانتریول وجود دارد ولی در گیاهان عالی (بازدانگان و نهان‌دانگان) سانتریول وجود ندارد. (همه‌ی سلول‌ها سانتریول ندارند)

  • پروتوپلاسم شامل غشا، هسته، سیتوپلاسم و اجزای سلولی است. دیواره‌ی سلولی و لان‌ها بخش غیر زنده‌ی سلول‌ها هستند و از اجزای سازنده‌ی پروتوپلاسم محسوب نمی‌شوند.

  • کلسترول توسط شبکه‌ی آندوپلاسمی صاف ساخته می‌شود و اگر سلول جانوری باشد می‌تواند در غشای آن قرار گیرد.

  • همه‌ی کانال‌های پروتئینی در غشا به مولکول‌های آب اجازه‌ی عبور می‌دهند.

  • میکروتوبول‌ها ساختارهای سلولی یوکاریوتی هستند و در هیچ باکتری وجود ندارند.

  • هر باکتری دارای پیلی ریبوزوم دارد.

  • ریبوزوم‌های باکتریایی مشابه ریبوزوم‌های درون کلروپلاست و میتوکندری بوده و با ریبوزوم موجود در سیتوسل و چسبیده سطح شبکه‌ی آندوپلاسمی سلول‌های یوکاریوتی متفاوت هستند.