در مطلب زیر خلاصهای از فصلهای اول و دوم کتاب زیست و آزمایشگاه 1 آورده شده است. امیدواریم جمعبندی نکات آن به پاسخگویی به سوالات طرح شده از این فصلها کمک کند:
از تجزیهی موادی مانند کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها مواد سادهای مانند گلوکز، اسیدهای چرب و آمینواسیدها حاصل میشوند. در فرایند تنفس سلولی از گلوکز و اسیدهای چرب دیاکسید کربن و آب به همراه مقدار زیادی انرژی تولید میشود و این انرژی در مولکولهای ATP ذخیره میشود؛ ولی از متابولیسم آمینواسیدها غیر از تولید ATP مواد نیتروژندار نیز حاصل میشود.
در شبکهی آندوپلاسمی صاف موادی مانند اسیدهای چرب، فسفولیپیدها و استروئیدها (مانند هورمونهای استروئیدی) ساخته میشوند. در شبکهی آندوپلاسمی زبر ساختن پروتئینهایی مانند آنزیمها، پادتنها، هورمونها و پروتئینهای غشایی انجام میشود که به خارج از سلول ترشح میشوند.
در غشاسازی هر دو نوع شبکهی آندوپلاسمی شرکت دارند چون در ترکیب غشا فسفولیپیدها و پروتئینها وجود دارند.
کلاژن نوعی پروتئین است و رشتههای محکم و طناب مانندی را تشکیل میدهد که در مادهی بین سلولی بافتهای پیوندی (مانند بافت غضروفی، استخوانی، رشتهای و سست) وجود دارد.
کوتین و لسیتین از جنس چربی هستند و کیتین نوعی پلیساکارید است.
انواعی از مولکولهای زیستی مانند پلیساکاریدها، پروتئینها و نوکلئیکاسیدها درشت مولکول هستند. بسیاری از این درشت مولکولها در سلول به صورت پلیمر ساخته میشوند. هر یک از واحدهای سازندهی یک مولکول پلیمر، مونومر نامیده میشود.
ریبوزوم جایگاه پروتئینسازی است. در سلولهای یوکاریوتی، ریبوزوم در سیتوپلاسم (سیتوسل) ماتریکس میتوکندری، استرومای کلروپلاست و در سطح شبکهی آندوپلاسمی زبر وجود دارد و اندازهی ریبوزوم سیتوسل باکتریها مشابه ریبوزوم استرومای کلروپلاست و ماتریکس میتوکندری است. (تایید بخشی از نظریهی درون همزیستی)
در تمام سلولها ریبوزوم و DNA وجود دارد. در سلولهای یوکاریوتی دستگاه غشای درونی (متشکل از اندامکها) وجود دارد. سلولهای پروکاریوتی در میان اجزای سلولی تنها ریبوزوم را دارا هستند.
زنشهای مژکهای تریکودینا را نمیتوان با میکروسکوپ الکترونی مشاهده کرد. چون در این حالت سلول زنده است و سلولهای زنده را نمیتوان با میکروسکوپ الکترونی مشاهده کرد.
اندامکهای غشادار مانند دستگاه گلژی در سلولهای یوکاریوتی وجود دارند.
تعداد و گسترش اجسام گلژی به میزان فعالیت سلول در ترشح پروتئینها و دیگر مواد ترشحی بستگی دارد. در سلولهایی مانند پلاسموسیتها و غدد که فعالیت ترشحی بیشتری دارند تعداد اجسام گلژی نیز بیشتر است.
یکی از اعمال شبکهی آندوپلاسمی صاف، ذخیرهی یون کلسیم است. یون کلسیم در انقباض ماهیچهها نقش مهمی دارد.
نیتروژن در ترکیب بازهای آلی و آمینواسیدها و در نتیجه در ترکیب پروتئینها، نوکلئوتیدها، اسیدهای نوکلئیک و مولکولهایی مانند پریون و ویروئید وجود دارد.
لسیتین و سوبرین انواعی از چربیها هستند و فاقد نیتروژن میباشند.
ریبوزوم ها که در پروتئینسازی مشارکت دارند، در تمام انواع سلولها وجود دارند. در باکتریها درون سیتوپلاسم و در یوکاریوتها درون سیتوپلاسم، بر روی غشای شبکهی آندوپلاسمی زبر و در اندامکهایی مانند کلروپلاست و میتوکندری نیز وجود دارند. در باکتریها ریبوزومها درون سیتوپلاسم و در یوکاریوتها درون هستک (بخشی از هسته) ساخته میشوند و سپس از منافذ هسته وارد سیتوپلاسم میشوند.
گوناگونی پروتئینها و دئوکسی ریبونوکلئیکاسیدها (DNA) زمینهی گوناگونی جانداران را فراهم میسازد. در جریان تغییر گونه ها مولکولهای زیستی مانند پروتئینها و نوکلئیکاسیدها آثار تغییر گونهها را در خود ثبت میکنند و چگونگی ارتباط تحولی جانداران را نشان میدهند.
از دستگاه گلژی وزیکولهایی برای تشکیل لیزوزوم، واکوئل و تشکیل دیوارهی سلول گیاهی حاصل میشود و در فرایند اگزوسیتوز نیز وزیکولهایی از دستگاه گلژی به غشای سلول میرسند و مواد ترشحی از سلول خارج میشود.
در سلولهای جانوری و گیاهان ابتدایی مانند خزهها و سرخسها سانتریول وجود دارد ولی در گیاهان عالی (بازدانگان و نهاندانگان) سانتریول وجود ندارد. (همهی سلولها سانتریول ندارند)
پروتوپلاسم شامل غشا، هسته، سیتوپلاسم و اجزای سلولی است. دیوارهی سلولی و لانها بخش غیر زندهی سلولها هستند و از اجزای سازندهی پروتوپلاسم محسوب نمیشوند.
کلسترول توسط شبکهی آندوپلاسمی صاف ساخته میشود و اگر سلول جانوری باشد میتواند در غشای آن قرار گیرد.
همهی کانالهای پروتئینی در غشا به مولکولهای آب اجازهی عبور میدهند.
میکروتوبولها ساختارهای سلولی یوکاریوتی هستند و در هیچ باکتری وجود ندارند.
هر باکتری دارای پیلی ریبوزوم دارد.
ریبوزومهای باکتریایی مشابه ریبوزومهای درون کلروپلاست و میتوکندری بوده و با ریبوزوم موجود در سیتوسل و چسبیده سطح شبکهی آندوپلاسمی سلولهای یوکاریوتی متفاوت هستند.